110 TÜRKİYE CUMHURİYETİ’NİN VE LOZAN’IN 100. YILINA ARMAĞAN Osmanlı İmparatorluğunun toprak sistemi içerisinde önemli yer tutan timar sahipleri, bir köylünün arkasında varis bırakmadan ölmesi ya da beş yıldan bu yana işlenmemesi gibi sebepler karşısında, araziyi ne şehirlerde yaşayan âyanâ tahsis ediyor ne de kendilerine büyük çiftlikler kuruyorlardı. Topraksız köylülere verilen bu arazilerin 16.yüzyılın ikinci yarısından itibaren yeni gelen göçmenlere kiralandığı görülmektedir. Toprak kayıplarının yanı sıra salgın hastalıkların da nüfusu etkilemesi karşısında göçmenlerin iş gücü emeği büyük önem kazanmaya başlamıştır. Batı Anadolu’ya çalışmak için gelen Doğu Anadolu ve Doğu Karadeniz göçmenleri ile Balkanlar, Kırım ve Kafkasya’da kaybedilmiş topraklardan gelen muhacirler işgücüne önemli katkıda bulunmaya başlamıştır.7 17. ve 18.yüzyıllarda Osmanlı İmparatorluğu’nun karşılaştığı iskân sorunlarının niteliğinde önemli değişiklikler olmaya başlamıştır. Devletin bir ölçüde küçülmeye başlaması yeni alanların imparatorlukla kaynaştırılması için yapılan nüfusun zorunlu yer değiştirmesini ortadan kaldırıyordu. Celali isyanları özellikle ovalardaki köylerin boşalmasına neden olmuş ve büyük ölçüde verimli ovalardaki köylerin şenlendirilmesi ve derbent köylerinin yeniden canlandırılmasına yönelik bir iskân siyaseti önem kazanmaya başlamıştır.16.yüzyılda olduğu gibi sürgün ile iskânı sağlamak yerine konar-göçer aşiretlerin iskânı gündeme gelmiştir. Yerleştirilmeye çalışılan bu konar göçerler Anadolu’da batıdan doğuya doğru Yörük, Türkmen ve Kürt aşiretleri ile Anadolu’nun güneyinde Arap aşiretleri olarak sıralanıyordu. Ancak konar-göçerliğe alışmış olanların yerleşik yaşama uyum sağlama konusundaki sıkıntıları, ya yolları tutarak onları bulundukları yerlerde kalmaya zorlayıcı önlemlerle ya da en iyi topraklar verilerek özendirmeye yönelik çalışmalarla aşılmaya çalışılıyordu. 18.yüzyılda gönüllü yer değiştirmeler ve zorunlu yer değiştirmeler olmak üzere birbiriyle çelişen iki sürecin var olduğu görülmektedir.8 7 Huri İslamoğlu, “16. Yüzyıl Anadolusu’nda Köylüler, Ticarileşme ve Devlet İktidarının Meşrulaştırılması”, Osmanlı’da Toprak Mülkiyeti ve Ticari Tarım, Tarih Vakfı Yurt Yayınları (1998), s. 72. Reşat Kasaba, “Batı Anadolu’da Göçmen Emeği (1750-1850)”, a.g.e,. s. 122. 8 İlhan Tekeli, “Osmanlı İmparatorluğu’ndan Günümüze Nüfusun Zorunlu Yer Değiştirmesi ve İskân Sorunu”, Toplum ve Bilim, 50 (1990), s. 53-54.
RkJQdWJsaXNoZXIy NzE2Njg1