73 LOZAN’DA TÜRK DELEGASYONU elde ettiği zaferi siyasî olarak tespit etmek için Lozan’da bulunan delegelerimizin dayandığı nokta Misak-ı Millî’ydi.42 Bu arada Lozan’da Türk ve Yunan delegeleri arasındaki görüşmeler önemli bir neticeye ulaşmıştı. İsmet Paşa’nın 30 Ocak 1923’te Rauf Bey’ gönderdiği telgrafta esirler ve ahali mübadelesi konusunda anlaşma sağlandığı şu şekilde izah ediliyordu: “Bugün öğle vakti sivil rehinelerin iadesi ve asker esirlerin mübadelesi için hazırlanmış olan anlaşma ile ahali mübadelesine ilişkin sözleşme Türkiye ve Yunan delegeleri tarafından imza edilmiştir. Esirler hakkındaki anlaşma tarafların onayına hacet kalmadan bugünden itibaren geçerli olacaktır. Ahali mübadelesi sözleşmesi barış antlaşmasının onaylanmasından sonra yürürlüğe girecektir”.43 Konferansın Dağılması ve Gelişmeler Görüşmelerde yaşanan tıkanma üzerine Lord Curzon sonuca bir an önce ulaşmaya karar vermişti. 31 Ocak 1923’te İsmet Paşa’ya 160 maddelik bir barış antlaşması taslağı sunarak, 4 Şubat’a kadar imzalaması için süre tanımıştı. Türk Delegasyonu kabul edilemez bazı tekliflere rağmen konferansın tamamen sona ermemesi için 4 Şubat’ta İtilaf Devletleri temsilcilerine bir mektup gönderdi ve bazı teklifler getirdi. Buna göre, Musul’u bir yıl içinde halletme, Trakya’da Türk kuvvetlerinin sınırlandırılmaması halinde Meriç’i sınır kabul etme, boğazların açık bulundurulmasının yanı sıra silahtan arındırılmaya razı olma, Oniki ada ile ilgili teklifi kabul etme, Gelibolu yarımadasında bir garnizon bulundurma ısrarından vazgeçme, azınlıklar meselesinde İtilaf Devletleri’nin teklifini benimseme gibi hususlar vardı. Türk Delegasyonu barışa ulaşabilmek için ciddî fedakârlık yapmıştı. Bu tekliflerin Misak-ı Millî’ye karşı olduğunu düşünen milletvekilleri mecliste sert eleştirilerde bulunmuşlardı.44 Bu gelişme üzerine 4 Şubat 1923 günü öğleden sonra Lord Curzon başkanlığında başlayan görüşmelerde kapitülasyonlar ve iktisadî meseleler42 Mustafa Kemal, Eskişehir-İzmit Konuşmaları (1923), İstanbul 1993, s. 89. 43 Bilâl N. Şimşir, Lozan Günlüğü, İstanbul 2012, s. 402-403. 44 Antalya Mebusu Rasih Efendi tekliflerin Misak-ı Milli’ye aykırı olduğunu açıkça ifade etmişti. Sinop Mebusu Hakkı Hami Bey ise Rauf Bey’e yöneltti soruda bu teklifleri veren heyetin vazifelerine son verilmiş midir diye açıklama istemişti. Bkz. TBMMGCZ, İn’ikat: 188, Celse: 3, 7 Şubat 1338 (1923), c. 3, Ankara 1985, s. 1284-1288.
RkJQdWJsaXNoZXIy NzE2Njg1