74 TÜRKİYE CUMHURİYETİ’NİN VE LOZAN’IN 100. YILINA ARMAĞAN de anlaşma sağlanamadı ve konferans sona erdi. Böylece görüşmelerin ilk aşaması başarısızlıkla neticelenmiş oldu.45 Görüşmelerin kesilmesine “erteleme” biçimi verilmişti.46 Taraflar her şeye rağmen tüm kapıları kapatmayı çıkarları için uygun bulmamıştı. İsmet Paşa, Rauf Bey’e gönderdiği 5 Şubat 1923 tarihli telgrafta 4 Şubat raporunu vermekte, konferansın niçin dağıldığını izah ederek şu ifadeleri kullanmaktaydı:47 1- Karşı tekliflerimizi gönderdik. 2- Öğleden sonra Curzon’un yanında toplandık. İngilizlerin işleri hallolunduğundan Fransızlar ve İtalyanlar direndiler. İngilizler bir bildiri yayınlayıp döndüler. 3- İktisadî sorunlar yüzünden konferans kesildi. Kesintinin ciddiyeti hakkında henüz kesin bir şey söyleyemem. İngilizlerle ilişkilerde ılımlı davranılmasını rica ederim. İngiliz heyeti konferansın ilk aşamasında kendisini ilgilendiren konular halledilene kadar görüşmeleri adeta kilitlemeye çalışmıştı. İsmet Paşa’nın ilk andaki stratejisi İngilizleri yalnız bırakmak ve diğer ülkelerle ayrı düzenlemeler yapmaktı. Fakat İsmet Paşa ilerleyen süreçte taktiğini değiştirip öncelikle İngilizlerle anlaşma yolunu tercih etti. İngilizlerin sorun çıkarmadığı bir ortamda diğer ülkelerle anlaşmak daha kolay olacaktı.48 Türk delegasyonu 7 Şubat’ta Lozan’dan ayrıldı. Bükreş ve Köstence üzerinden memlekete dönülmesine karar verilmişti. Mustafa Kemal Paşa, İzmir’de yapılacak İktisat Kongresi’ne katılmayı planlamıştı. 13 Şubat tarihinde Mustafa Kemal Paşa, İsmet Paşa’ya gönderdiği telgrafta önce Eskişehir’de görüşmelerinin iyi olacağını, buradan Ankara’ya geçeceklerini ifade etmişti. İsmet Paşa başkanlığındaki delegasyon 16 Şubat gecesi İstanbul’a ulaştı. 49 Mustafa Kemal Paşa ise 17 Şubat’ta İzmir İktisat Kongresinin açılış konuşmasında önemli mesajlar vermiş, siyasî ve iktisadî tam bağımsızlık konusunda kararlılık vurgusu yapmıştı. Mus45 M. Budak, a.g.e., s. 369-372. 46 Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk-Söylev, II, Ankara 1989, s. 959. 47 B. N. Şimşir, a.g.e., s. 415. 48 Sevtap Demirci, Belgelerle Lozan, (Çev. Mehmet Moralı), İstanbul 2011, s. 197. 49 B. N. Şimşir, a.g.e., s. 417-425.
RkJQdWJsaXNoZXIy NzE2Njg1