84 TÜRKİYE CUMHURİYETİ’NİN VE LOZAN’IN 100. YILINA ARMAĞAN ri temsil ediyordu. Diğer heyet ise Avetis Ahoranyan başkanlığındaki 28 Mayıs 1918 tarihinde kurulan Ermenistan Cumhuriyet’ini temsil ediyordu2. Bu iki Ermeni heyeti, aralarındaki rekabet ve anlaşmazlığa rağmen Ecmiyazin kilisesinin yönlendirmesiyle tek bir grup gibi hareket ediyorlardı. Bu iki heyetten başka çeşitli ülkelerden gelen kırk kadar bağımsız Ermeni heyeti Paris Barış Konferansı’nda yoğun bir lobi faaliyeti içindeydiler. Yüzlerce gazeteci, yazar, senatör, akademisyen ve eski bakan Ermenilerin istekleri lehinde faaliyette bulunuyorlardı. Wilson, Lloyd George ve Clemenceau’nun peşinden hiç ayrılmayan Ermeni delegeleri devamlı olarak Ermenistan’a borçlu olunduğunu, Akdeniz, Karadeniz ve Hazar Denizi arasında uzanan büyük bir Ermenistan devletinin kurulmasını, Ermenilerin savaş sırasında İtilaf Devletleri’ni desteklediklerini ve galip tarafın yanında savaştıklarını belirterek konferansa katılan devlet adamları üzerinde etkili olmaya çalışıyorlardı. Aynı konferansta söz alan Milli Ermeni Heyeti Başkanı Bogos Nubar Paşa, Ermenilerin savaş sırasında İtilaf Devletleri ile olan işbirliğini açıkça ortaya koymuştur. Bu konuşmaları Time Dergisi’nde, 30 Ocak 1919 tarihindeki yayınlamıştır. Bogos Nubar konuşmasında, ...Maalesef pek az sayıda kişinin bildiği gerçeği açıklayalım: Savaşın başlangıcından beri Ermeniler, her savaş kesiminde Bağlaşıklar safında çarpışmışlardır... Ermeniler, Türkiye’den yana geçmeyi öfkeyle reddettikleri günden bu yana fiili olarak savaşan bir yan olmuşlardır. Gönüllülerimiz Fransız Yabancı Lejyonu mensubu olarak çarpışmış ve onur kazanmıştır. Doğu Lejyonunda 5000 ‘den çok Ermeni görev yapmış, Suriye ve Filistin’deki Fransız ordusunun yarısından çoğunu oluşturmuş ve General Allenby’nin kesin zaferine katkıda bulunmuştur. Kafkasya’daki Rus ordularında görev yapan 150.000 Ermeni bir yana, Antranik, Nazarbekof ve ötekilerin komutasındaki 50.000 Ermeni gönüllüsü Bağlaşıkların savı için dört yıl süre ile savaşmakla kalmamış, Rusya yıkıldıktan sonra anlaşma imzalanıncaya kadar Kafkasya’da Türklerin ilerlemesini durduran tek mukavemet gücünü oluşturmuştu. Böylece Almanlarla Türklerin kendi askerlerini başka savaş bölgelerine göndermelerini engellemekle Me2 Ermenistan Cumhuriyeti’nin 30 Mayıs 1918’de ilan edildiği ileri sürülmektedir. Bu konudaki tartışmalar için bkz. Enis Şahin, Diplomasi ve Sınır, Gümrü Görüşmeleri ve Protokolleri, İstanbul 2005, s.17, 99.
RkJQdWJsaXNoZXIy NzE2Njg1