91 SEVR VE LOZAN’DA ERMENİ SORUNU 2. Bu harp, Ermenilerden nisbet kabul etmeyecek derecede kurbanlar almıştır. Türkiye Ermenistan’ın 2.250.000 Ermeni’sinden l.250.000’i katledilmiştir. 700.000’i Kafkasya’ya, İran’a, Suriye’ye, Yunanistan’a, Balkan Devletleri memleketlerine ve diğer yerlere hicret etmişlerdir. Hâlihazırda Türkiye Ermenistan’ında köylerde ancak 130.000, İstanbul’da 150.000 Ermeni vardır. Bunlar da daima hicrete hazırdırlar. 3. Menşei çok eski olan Ermeni meselesi 1878 tarihinde Berlin Kongresi ile doğmuş ve beynelmilel bir mahiyet iktisap etmiş nazik meselelerden biridir. Bu meselenin kesin ve nihaî olarak halli, Ortadoğu barışı üzerinde etkili olacaktır. 4. Devletler, aleni olarak, Türkiye Ermenistan’ın istiklâlini ilan etmişlerdir. Bu mesele Milletler İttifakı nizamnamesine ve bütün sulh muahedelerine girmiş bulunuyor. 5. Başlıca noktaları esasen Milletler Cemiyetinin birinci ve ikinci toplantılarında müzakere edilerek reye konmuş ve “Millî Ocağın (Ermeni Yurdu)” kurulması oybirliği ile kabul edilmiştir. Ermeni konusu Lozan Konferansı’nın 12-13-14-20 Aralık 1922 ve 6-9 Ocak 192322 tarihli oturumlarında azınlıkların korunmasına dair görüşmeler bağlamında gündeme geldi. Lord Curzon, savaşın sonucu olarak büyük sayıda nüfusun yer değiştirmesinden dolayı bu sorunun çözümünün kolaylaştığını iddia etmiştir. Curzon, İstanbul’da tahminen 130.000’nin kaldığını, Sovyet Cumhuriyeti olan Erivan’da daha fazla nüfus kabul edemeyecek durumda bulunan 1.250.000 Ermeni’nin olduğu sözde bir Ermeni Devleti’nin var olduğunu söyledi. Türk delegesi İsmet Paşa, Osmanlı Devleti’nde yaşayan Ermenilerin durumunu ve geldikleri noktayı yabancı kaynaklara da atıf yaparak kısaca özetledi.23 İsmet Paşa 13 Aralık’ta yaptığı konuşmada Türk sınırları içinde bir Ermeni yurdu kurulmasının imkansız olduğunu şöyle açıkladı: “ Türk Milleti azınlıklara 22 Alt komisyonda yapılan bu görüşmede İngiliz temsilci Horace Rumbold, Türk hükümetinin küçük Asya’nın geniş topraklarında Ermenilere kolayca bir yurt bulunacağını bu Ermeni yurdunun denize çıkışı olan 19.000 kilometre kare ve 200.000-300.000 Ermeni’yi barındırabileceğini böylece Türkiye’yi terk etmek zorunda kalan 700.000 Ermeni’den çoğunun Anadolu’ya dönebileceğini bildirmiştir. (Lozan Barış Konferansı Tutanaklar ve Belgeler, II, Çev. Seha L. Meray, İstanbul 2001, s. 278-279). 23 Lozan Barış Konferansı Tutanaklar ve Belgeler, I, Çev. Seha L. Meray, İstanbul 2001, s.183-197.
RkJQdWJsaXNoZXIy NzE2Njg1