111 LOZAN’A KADAR GÖÇ VE LOZAN ANTLAŞMASI SONRASINDA MÜBADELE UYGULAMASI Osmanlı İmparatorluğu’nun ilk 400 yılında ortaya çıkan göçler; ekonomik, idari ve emniyete ilişkin olup tarihi geleneğe uygun bir şekilde doğudan batıya doğru gerçekleşmiştir. Siyasi nedenlerle başlayan ve batıdan doğuya gelişen göçler ise Kafkaslar’dan ve Rumeli’den Anadolu’ya doğrudur. Bu siyasi-dini nedenli göçler 1783’te Kırım’ın Rusya’ya katılması ile başlamış ve günümüze kadar gelmiştir.9 XIX. yüzyıl içerisinde Balkanlar’dan, Kırım’dan, Kafkasya’dan imparatorluğa yönelen göç hareketleri içerisinde 1877-1878 Osmanlı Rus Savaşı’nın ardından başlayan göç hareketinin büyük önemi vardır.10 1880’li ve 1890’lı yıllarda tırmanmaya başlayan İngiliz, Rus ve Fransız sömürgeciliği Osmanlı İmparatorluğu’na sığınan Müslüman nüfusun artmasına neden olmuştur. Çünkü bağımsızlığını koruyan tek Müslüman devlet olan Osmanlı İmparatorluğu gayrimüslim idareler altında yaşamak istemeyenler için bir sığınak olma özelliğine sahipti. Gayrimüslim nüfusa da kapılarını açan devlet, göçü özendirmeye çalışmış, göçmen Müslümanlara vergi ve askerlik hizmetinden muaf olmak gibi bir takım haklar tanımıştır. Ancak Osmanlı İmparatorluğu buna rağmen dini meseleler kadar askeri-stratejik hesaplara ağırlık veren bir göç politikası izlemiştir. Göçmenler bir taraftan İslami bir devletin çatısı altında yaşamak isterken diğer taraftan kendi arzularını da gerçekleştirmek istemişlerdir. Hatta bu istekler yabancı pasaportlarını korumak ve kapitülasyonlardan yararlanmak boyutuna dek uzanabilmiştir. Osmanlı topraklarına vardıktan sonra ilişkiler her zaman için kurtaran ve kurtarılan şeklinde gelişmeyip sürtüşmeler yaşanmış ve aradıklarını bulamayanlar geri dönmüşlerdir.11 Balkanlardan olan göçler Gülten Kazgan’ın ifadesine göre “Osmanlı İmparatorluğu’nun genişleme döneminde Doğu Avrupa’ya Türklerin yayılmasının 4 asır sonra tersine dönmesi olgusudur”. Milliyetçilik ideolojisinin 19.yüzyılda kapitalizm ile Doğu Avrupa’ya yayılmaya başla9 Kemal H. Karpat, Osmanlı Nüfusu (1830-1914), İstanbul 2003, s. 15. 10 Bu konuda Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Rumeli Müfettişliği Evrakı, Sadaret Resmi Maruzat Evrakı ve Bulgaristan kataloglarına bakılabilir. 11 Selim Deringil, “19. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’na Göç Olgusu Üzerine Bazı Düşünceler”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Araştırma Merkezi, Prof. Dr Bekir Kütükoğlu’na Armağan (Ayrı Basım), İstanbul 1991, s. 435-436.
RkJQdWJsaXNoZXIy NzE2Njg1