71 LOZAN’DA TÜRK DELEGASYONU rin ilk aşamasında İngiliz temsilcisi olan Lord Curzon’u zaman zaman uyararak, Türklere karşı daha uyumlu olmasını istemiştir. Çünkü Rumbold, Türklerin manevra alanının çok sınırlı olduğunu biliyordu.33 Lozan görüşmelerinin ikinci safhasında İngiltere’yi temsil eden Rumbold istihbaratın telgrafları çözmesiyle ilgili şu değerlendirmeyi yapmıştı: “Gizli kaynaklardan edinilen bilgiler paha biçilmez değer taşımaktaydı ve karşıdakinin elini okuyabilen bir briç oyuncusunun konumunu kazandırmaktaydı”34 İlk andan itibaren Türk bilgilerine ulaşma konusunda İngiliz istihbaratının faal olduğu anlaşılmaktadır. Nitekim, 22 Kasım tarihli bir İngiliz istihbarat raporuna göre Türk delegasyonuna verilen 14 maddelik talimatnameyi de İngilizler öğrenmişlerdi.35 Zaten oldukça donanımlı ve hazırlıklı olarak masaya oturan İngilizler, Türk stratejine hâkim olarak görüşmeleri sürdürdüler.36 Lozan’da yaşayan çok sayıda Rum ve Ermeni Türk Heyeti’ne dostane olmayan bir havada yaklaşırken, Mustafa Kemal Paşa’nın 22 Kasım 1922 ve 13 Ocak 1923 tarihlerinde İsmet Paşa’ya gönderdiği telgraflarda Çerkez Ethem ve kardeşlerinin suikast tertipleyebileceği uyarıları yapılmaktaydı. Konunun ciddiyeti nedeniyle İsviçre Hükümeti de ek önlemler almıştı.37 Konferans’ta başlayan görüşmeler her iki tarafın düşüncelerinde ısrarcı olması dolayısıyla olumsuz bir şekilde başlamış ve sürmüştür. Trakya sorunu çözülemezken, Suriye sınırı konusuna esas itibariyle girilmemiştir. Musul meselesi de anlaşma sağlanamayan önemli konulardan birisidir. Türk Delegasyonu, Boğazlar meselesinde ise Gelibolu’ya bir Türk garnizonu gönderilmesi ve Trakya’daki Türk kuvvetlerine konulan sınırlamanın kaldırılması şartıyla Boğazlar Komisyonu’nu kabul etmişti. Malî ve iktisadî meselelerde kayda değer bir gelişme olmazken, Türk Delegasyonu kapitülasyonlar konusunda kesin tavizsiz bir tutum sergilemişti. Yine, İtilaf Devletleri’nin Ermeni Yurdu oluşturulması teklifi İs33 Keith Jeffery-Alan Sharp, “Lord Curzon ve 1922-23 Lozan Konferansı’nda Gizli İstihbaratın Kullanımı”, 70. Yılında Lozan Barış Antlaşması Uluslararası Semineri, Ankara 1994, s. 146. 34 Ö. Kürkçüoğlu-Ç. Erhan, a.g.m., s. 52-53. 35 Salahi R. Sonyel, Gizli Belgelerle Lozan Konferansı’nın Perde Arkası, Ankara 2006, s. 29. 36 Rıza Nur, Lozan Hatıraları, İstanbul 1991, s. 19. 37 Ö. Kürkçüoğlu-Ç. Erhan, a.g.m., s. 53.
RkJQdWJsaXNoZXIy NzE2Njg1