70 TÜRKİYE CUMHURİYETİ’NİN VE LOZAN’IN 100. YILINA ARMAĞAN tılmak için Sovyet Rusya temsilcisi Çiçerin de Lozan’a gelmişti. Amerika Birleşik Devletleri ise görüşmelere gözlemci sıfatıyla katılmıştı.29 Türk tarafı askerî başarı kazanmış, muzaffer bir ülke olduğunu düşünerek Mudanya Mütarekesini esas alırken, İtilaf Devletleri Birinci Dünya Savaşı’nın sonuçlarını ön plana çıkarmaktaydılar. Konferansın ilk günlerinde Türk delegasyonu ile Rauf Bey başkanlığındaki hükümet arasında ciddî görüş ayrılığı olmamıştır. Fakat İsmet Paşa, TBMM’deki muhalif milletvekillerinin oluşturduğu İkinci Grup’un baskısını hissetmiştir. İsmet Paşa, konferans boyunca her akşam Ankara’ya rapor vererek yeni talimat isterken30, telgrafla haberleşme zaman zaman sıkıntılı olmuş, Rauf Bey bazen telgrafların geç ve yanlışlarla dolu geldiğinden şikâyet etmiştir.31 Lozan ile mesafenin uzaklığı Türk Delegasyonu ile Ankara arasında iletişimde birçok sorun meydana getirmekteydi. Lozan’dan Ankara’ya telgraf iletişiminde bir seçenek Fransızların işlettiği karadan Köstence’ye oradan İstanbul’a ulaşan Köstence hattıydı. Diğer seçenek ise, Akdeniz üzerinden Asya’ya ulaşan İngilizlerin işlettiği Doğu hattıydı. Güzergâhın durumu nedeniyle teknik sorunlar yaşanabiliyordu ve bazı telgraflar Ankara’ya ulaşmazken, bazı telgrafların da içeriği anlaşılmamaktaydı. Fakat asıl problem teknik sorunlardan daha çok İngiliz istihbaratının Türk iletişimini dinlemesiydi. Lozan ve Ankara arasında her ne kadar şifreli yazışmalar yapılsa da İngiltere’deki Devlet Kod ve Şifre Okulu’nun şifre uzmanları telgrafları çözmekte zorlanmamışlardı. Birçok kritik oturumdan önce Türkiye’nin tüm stratejisi İngiliz istihbaratı tarafından öğrenilmiş ve İngiliz heyetine bildirilmiş oluyordu.32 Özellikle İstanbul’daki İngiliz dinleme istasyonu oldukça başarılıydı ve çok sayıda telgraf yakalamıştı. Bu yüzden İstanbul’daki İngiliz Yüksek Komiseri Rumbold, görüşmele29 Lozan’da Türkiye’nin karşısındaki ülkeler arasında Birinci Dünya Savaşı’nın galipleri İngiltere, Fransa, İtalya ve Japonya’nın dışında Yunanistan, Romanya, Sırp-Hırvat-Sloven Devleti ve ABD tüm oturumlara katılmak üzere davet edilmişlerdi. Boğazlar rejimi görüşmelerine katılmak üzere Sovyet Rusya, Boğazlar ve Trakya sınırı oturumları için Bulgaristan çağrılan ülkelerdi. Ayrıca, bazı oturumlara katılmak üzere Belçika ve Portekiz de temsilci göndermişti. Bkz. İsmail Soysal, Türkiye’nin Siyasal Antlaşmaları, I, Ankara 1989, s. 69. 30 TBMM’nin Lozan’daki Türk heyetine verdiği talimatlarla ilgili ayrıntılı bir çalışma için Bkz. Cengiz Kürşad, “Türkiye Büyük Millet Meclisinde Lozan Murahhas Hey’etine Verilen Talimatlar”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, sayı: 34, Temmuz 1970. 31 T. F. Ertan, a.g.m., s. 619. 32 Ö. Kürkçüoğlu-Ç. Erhan, a.g.m., s. 52.
RkJQdWJsaXNoZXIy NzE2Njg1