93 SEVR VE LOZAN’DA ERMENİ SORUNU mek âdedi yoktur. Hem bu Hristiyan yılbaşısıdır, hem de bu adet sizde var siz veriniz” diye cevap vermiştir.26 Montagne; Canım, İngilizler ve Fransızlar bu adamları kendi işlerinde, menfaatlerinde kullanmışlar ve şimdi bu adamlar için yurt istemeye kendilerinde ahlaki bir mecburiyet görüyorlar. Ermeniler o vakit vaatlere inanmışlar diyerek Türk tarafını iknaya uğraştı.27 Ermeni sorunu 6 Ocak 1923 tarihli oturumda yeniden gündeme geldi. Söz alan Dr. Rıza Nur şunları söylemiştir: İtilaf Devletleri Ermenileri kendilerini kendilerine siyasi alet yapmışlar, ateşe saldırmışlardır. Kendi devletleri aleyhine isyan ettirmişlerdir. Bunun neticesi tedip olmuştur. Tedip ile sâri hastalık açlık ve hicret ile kırılmışlardır. Bunun bütün mesuliyeti bize değil İtilaf Devletlerine aittir. Ermenilere mükâfat lazımsa siz verin! El malıyla dost kazanılmaz. Ermeniler mazlum imiş, onlara yurt, istiklal vermeliymiş. Biz bunlara kaniiz. Ancak dünya da mazlum millet bir tane değildir. Mısır hürriyeti için birkaç defadır ve daha dün kan içinde çalkalandı. Hindistan, Tunus, Cezayir, Fas hürriyetini yurdunu istiyor. Hatta İrlandalılar yurtları, istiklalleri için kaç asırdır, ne kadar kan döktüler? Siz bunlara istiklallerini yurtlarını verin biz de Ermenilere derhal verelim. Bütün bu okuduklarınız keenlem yekündür. Bu şart dâhilinde burada duramayız. Celseyi terk ediyoruz.28 Aslında 3 Aralık 1920 tarihli Gümrü, 16 Mart 1921 Moskova, 13 Ekim 1921 Kars Antlaşmaları ile Türkiye’nin doğu sınırları çizilmiş Ermeni sorunu kapanmıştı. Bu antlaşmalara rağmen bazı Ermeni örgütleri yürüttükleri lobi faaliyetleri ile konunun Lozan’da görüşülmesini sağladılar.29 Bu bağlamda ABD, İngiltere, Fransa ve İtalya konunun Lozan’da görüşülmesine yardım etmişlerdir. Sonuçta Türkiye aleyhine yapılan bütün propagandalar ve çalışmalar Türk heyeti tarafından sonuçsuz bırakılmıştır. Batılı devletler, görüşmelerde Türklere baskı yapmak için Ermenileri bir araç olarak kullanmışlardır. Ancak Türk tarafının kararlılığı karşısında büyük Ermeni devleti kurma teşebbüsünden vazgeçmek zorunda kalmış26 Doktor Rıza Nur, Lozan Hatıraları, İstanbul 1991, s 94. 27 Aynı eser, s. 97. 28 Aynı eser, s. 99. 29 Salahi R. Sonyel, “ Lozan’da Türk Diplomasisi”, Belleten, sayı 149-152, s. 55.
RkJQdWJsaXNoZXIy NzE2Njg1