194 TÜRKİYE CUMHURİYETİ’NİN VE LOZAN’IN 100. YILINA ARMAĞAN likte hareket ediyorlardı. Bu yüzden görüşmeler sırasında başta İsmet Paşa olmak üzere tüm murahhas heyet çok yoruldu ve yıprandı. Bu yorgunluk zaman zaman bezginliğe dönüşerek Hükümet-Heyet ilişkilerine yansıdı. Ancak bu kritik anlarda Mustafa Kemal Paşa, genelde İsmet Paşa’yı destekledi. Hatta yanında olduğunu hissettirdi. Mustafa Kemal Paşa İsmet Paşa’yı desteklerken, Rauf Bey ile olan ilişkilerine de dikkat etti. Fakat en sonunda tercihini yine İsmet Paşa’nın lehinde kullandı. Hatta bir ara Rauf Bey, İsmet Paşa’nın bu işi başaramayacağını belirterek geri çağırmayı düşünmüşse de buna Mustafa Kemal Paşa engel oldu.63 Bu arada Temmuz ayının ortalarına gelinmişti, Artık, barış için tüm engeller kalkmış ve İsmet Paşa imza için hükümetten cevap beklemeye başlamıştı. İsmet Paşa gerek 16 Temmuz gerekse 17 Temmuz tarihli raporlarına cevap verilmemesi üzerine telaşlanarak 17 Temmuz’da doğrudan Mustafa Kemal Paşa’ya telgraf çekti. İsmet Paşa telgrafında hükümetin karşı çıkması durumunda imza atamayacaklarını, hükümetin imza yetkilerini kendilerinden aldığını sandığını belirtti.64 Gerek İsmet Paşa’ya gerekse Mustafa Kemal Paşa’ya göre bu gecikme Rauf Bey’in kasti olarak İsmet Paşa’yı zor durumda bırakmak istemesinden kaynaklanıyordu. Oysa Ali Fuat Cebesoy’a göre hükümet geçen üç gün zarfında devamlı çalışmış ve antlaşmayı tetkik etmişti.65 Gecikmenin de nedeni buydu. Mustafa Kemal Paşa, İsmet Paşa’nın 18 Temmuz 1923 tarihli telgrafına 19 Temmuz’da şu cevabı verdi: “18 Temmuz 1923 tarihli telgrafnamenizi aldım. Hiç kimsede tereddüt yoktur. İbraz eylediğiniz muvaffakiyeti en har ve samimi hissiyatımızla tebrik etmek için usulen vaz’ı imza olunduğunun işarına muntazırız kardeşim.”66 Böylece, hükümetten olmasa bile, Mustafa Kemal Paşa’dan antlaşmanın imzalanmasına dair telgraf alan İsmet Paşa rahatlamıştı. Bu arada çalışmalarını tamamlayan Rauf Bey, İsmet Paşa’ya şu telgrafı gönderdi: “Sulhün imzası günü ve mümkün ise saatinin bütün memlekette tes’it me63 Nutuk, II. Cilt, s. 768. 64 Nutuk, II. Cilt, s. 787. 65 Cebesoy, a.g.e., s. 344. 66 Nutuk, II. Cilt, 788.
RkJQdWJsaXNoZXIy NzE2Njg1